Czasopismo „Coś na progu” wydawane przez wydawnictwo Dobre Historie można spokojnie uznać za sukces na naszym skromnym rynku pism o fantastyce. Znalazło ono sobie nisze w postaci publikowania opowiadań z gatunku weird fiction i nie mając tutaj konkurencji zapewniło sobie tak sprzedaż, jak i wielu fanów. Dodajmy do tego, że mały format pisma i marnej jakości papier gwarantują niską cenę za relatywnie dużą liczbę stron. Także zebranie sporego grona współpracowników sprawiło, że periodyk ten może raczej być spokojny o swoją przyszłość. O ile normalnie dominują w nim krótsze historie, tak ostatni, czyli 8, numer pisma wyróżnia się na tym tle.

 

Głównym materiałem w nim zamieszczonym jest pierwsze polskie tłumaczenie Master Mind of Mars, czyli Władcy umysłów z Marsa. Powieść Burroughsa już tutaj omawiałem, ale skoro ukazał się jej przekład, to wypada go omówić. Poza powieścią w numerze można znaleźć archiwalny wywiad z Burroughsem i parę krótkich artykułów, oraz komiks osadzony w światach wymyślonych przez tego autora.

Zacznijmy może od omówienia artykułów. Pierwszy to Kowboj na Marsie. Jego autor, Radosław Pisula bardzo pobieżnie omówił cały cykl powieści wskazując główne wątki, jakie się w nim pojawiają. Jest to tekst poprawny, choć pozostawia z jednej strony pewien niedosyt, z drugiej z pewnymi sformułowaniami nie tyle można, co należałoby się kłócić. Zacznijmy od tego, że geneza cyklu nie tyle jest przedstawiona skrótowo, co wręcz wyrywkowo. Wypada stwierdzić, że Richard A. Lupoff – odkrywca związków pomiędzy Księżniczką Marsa – używał mocniejszych słów niż inspiracja powieścią Edwina Lestera Arnolda Lieut. Gulivar Jones. Owe podobieństwa są właśnie powodem, dla którego nowe wydania są pod tytułem Gulivar of Mars i z Lupoff miał wpływ na to, że taki właśnie został wybrany, aby zwrócić uwagę czytelników (patrz tu).

Jak wspomina się o tym, że Burroughs był nowoczesny, a nawet używa wobec niego określenia „postmodernista” (mam coraz większe wątpliwości, czy ktokolwiek jeszcze wie, co to właściwie znaczy? wszystko, wszyscy są postmodernistami, a niedługo pewnie dowiemy się i Sienkiewicz jest postmodernistą – bo Homer, to rzecz oczywista!), to wypadałoby też dodać, że większość powieści tego autora ma miejsce w jednym wspólnym uniwersum. To jest chyba jednak ważniejsze i warte podkreślenia.

Nie do końca też zgadzam się z wyliczanką odnośnie tego, kto ile razy opowiada historie Burroughsowi. Mam wrażenie, że Pisula nie policzył Chessmen of Mars, gdzie źródłem informacji jest Carter. Wydaje się także, że przesadza on pisząc o tym, że w powieściach Burroughsa mamy do czynienia z bohaterem zbierającym drużynę. Pisząc o języku szkoda, że nie wspomniał, iż na końcu jednego z tomów (Thuvia, Maid of Mars) można znaleźć słowniczek poszczególnych słów i terminów mowy marsjańskiej.

Kar Komak, pojawiający się na kartach wspomnianej Thuvi raczej nie jest „uaktualnieniem postaci Frankensteina” i to nie tylko, dlatego, że nie jest naukowcem tworzącym potwora, ale także, dlatego, że i samego potwora nie bardzo przypomina. Zresztą, kiedy Pistula opisuje technologie niejako wymyślone przez Burroughsa parę rzeczy musi dziwić. Wspomina on o na przykład telewizorach, lecz te pojawiły się tylko w John Carter of Mars, odnośnie którego autorstwa zdania są podzielone. Co więcej, ta historia została opublikowana już w latach 40-tych, czyli, kiedy telewizja już była obecna. Także i można odnieść wrażenie, że trochę na siłę umieścił wśród nich broń radową, która w naszym świecie nie istnieje (nie wspominając o tym, że radium pochodzi od Burroughsa, a nie od samego Cartera).

Następny tekst, czyli wywiad Glenna B. Gravatta z Burroughsem opublikowany oryginalnie w „The Wirter’s Monthly” jest całkiem ciekawym materiałem opisującym poglądy Burroughsa na temat pisania i tego, jak się sprawy mają. Następnie Wojciech Sawłowicz postanowił napisać w imieniu Burroughsa wezwanie do czytelników i zarazem dać rys biograficzny autora. Niestety Sawłowicz nie zawsze dobrze odrobił pracę domową i tak Burroughs nie cierpiał na nadmiar wolnego czasu, kiedy pracował w firmie zajmującej się ołówkami i dlatego zaczął czytać czasopisma z powieściami groszowymi. Firma kupowała w nich reklamy i Burroughs miał sprawdzać, czy się one ukazywały i przy okazji je czytał. Różnica niby nie wielka, ale zwracająca uwagę. Dodajmy, że ERB Inc. nie powstało jako reakcja na odmowy publikacji utworów, a było związane z innymi kwestiami. Zdanie następne, że „w międzyczasie rozwiodłem się z Emmą, a rok później zawarłem małżeństwo z byłą aktorką…” wprowadza czytelników w błąd, gdyż ERB Inc. powstało w 1923, a ślub z Florence miał miejsce w 1935.

Ostatnim tekstem jest artykuł Pawła Iwanina, Barsoom. Film, który miał nigdy nie powstać, jest bardzo ogólnym rysem o różnych próbach przeniesienia przygód Johna Cartera na duży ekran. Tutaj też wielu rzeczy brakuje (nie ma ani słowa o staraniach przygotowania ekranizacji Księżniczki podjętych w latach 80-tych, ani o kilku mniejszych próbach – o nich tutaj). Wydaje się także, że Iwanin nie do końca orientuje się w powieściach Burroughsa, gdyż wspomina, że autor scenariusz do filmu Disney’a „Nie zaadaptował on w całości scenariusza Burroughsa z 1912 roku – Księżniczki Marsa, lecz połączył go z wydaną w 1964 roku, czyli po śmierci autora, książką John Carter of Mars”. Po kolei: autorzy scenariusza (Mark Andrews, Michael Chabon i Andrew Stanton) nie wzieli niczego poza tytułem z John Carter of Mars. Po drugie, autorzy scenariusza rzeczywiście wykorzystali wiele pomysłów z innych utworów z cyklu, ale akurat nie z tej ostatniej – z wielu powodów problematycznej – książki. Zaskakujące jest też, że pisząc o porażce kasowej Johna Cartera, nigdzie nie wspomina o koszmarnie złej kampanii reklamowej Disney’a, która jest uważana za w dużej mierze odpowiedzialną za marny wynika w box office.

Zeszyt kończy komiks Daniela Grzeszkiewicza, który nie bardzo chyba miał pojęcie, jak wygląda Mars Burroughsa. Zieloni Ludzie Marsa, co prawda mają cztery ręce, ale nie mają rogów. Także i uszy są nie tam, gdzie być powinny, czy też, o zgrozo są oni ubrani. Zieloni, podobnie jak i Czerwoni Marsjanie dumnie chodzą nago. Nie jestem też pewien, czym miał być ten potworek ze strony 107. Statki są średnio zgodne z tym, co możemy znaleźć w opisach w powieściach, a i warto dodać, że Tarzan z komiksu jest Tarzanem filmowym – mało rozgarniętym – a nie szlachetnym bohaterem Burroughsa. Same rysunki są ładne i można powiedzieć, że Grzeszkiewicz ma talent, a i sam pomysł na komiks jest całkiem niezły. Zresztą Grzeszkiewicz jest także autorem okładki do „Cosia”. Jest ona ładna i klimatyczna, ale nijak nie wiem, czym ma być to coś niebieskiego. Może to jest hołd oddany Zygmuntowi Jurkowskiemu, autorowi okładki do jednego z przedwojennych wydań Księżniczki? Niestety śmiem wątpić.

Samo tłumaczenie powieści jest poprawne. Choć na samym początku pojawia się jeden z niestety zaskakująco częstych błędów. Tłumacze przekładają angielskie novel na „nowelę”. Śpieszę poinformować, że novel oznacza powieść, natomiast po angielsku nowela, to novella. Błąd jest powtórzony kilkukrotnie, więc o przypadkowej pomyłce nie może być mowy. Nie bardzo też wiem, do czego odnosi się hasło „Szara eminencja z Marsa” znajdujące się przy Master Mind of Mars w małej ramce wymieniającej wszystkie wydane powieści z cyklu. Za raczej niefortunne należy uznać tłumaczenie Tur is Tur, na Tur jest Turem. W haśle tym chodzi o to, że jest ono wymawiane identycznie nieważne, który „Tur” jest pierwszy, stąd chyba lepszym byłoby: Tur to Tur.

Pomijając jednak owe drobne błędy i potknięcia tłumaczenie czyta się sprawnie. Nie oddaje ono niestety języka Burroughsa, ale nie wiem na ile można to osiągnąć w języku polskim. Burroughs pisał bardzo wysokim, dobrym angielskim. To nie był język typowej pulpy, a język dobrze wyedukowanego człowieka. O ile w oryginale jest to widoczne od razu, tak w tłumaczeniu ginie, acz jak wspomniałem, nie wiem, czy dałoby się to dobrze przekazać. Co ciekawe, z tego co widzę w piśmie, to nigdzie nie ma informacji o tym, kto jest autorem tłumaczenia. W wymianie listów, jaką miałem z redakcją pisma przed premierą tego numeru dowiedziałem się jednak, że odpowiadają za nie Radosław Pisula i Maciej Kluba.

Z tego, co wiem, to jeżeli Master Mind of Mars – czy też już raczej powinienem pisać Władca umysłów z Marsa – się sprzeda, to wydawnictwo będzie kontynuować przygodę z Burroughsem. Byłoby dobrze i pomimo tego, że recenzja może się wydawać bardzo negatywna, to nie było to moim zamiarem. To jest efekt zderzenia się czytelnika mocno zafascynowanego Barsoom z publikacją skierowaną do laików. Rzeczy, które dla normalnego czytelnika nie są ważne, zwracają moją uwagę. Stąd też pomimo mojego czepialstwa polecam zakupić ostatniego „Cosia”. W końcu jest to Burroughs i to po polsku! Na dodatek całkiem tanio i w niezłej jakości. Nic tylko mieć nadzieje, że to dopiero poczatek, a nie jednostkowy przypadek.